[Enderun Tarihi’nin, Amerikan Kongresi üyelerinden M. Hewitt’e gönderilmek üzere hazırlanmış özel ciltli nüshası]

Kategori: Kitap

Lot No: 199

Hafız Hızır İlyas, Tarih-i Enderun [Vek yi-i Letâif-i Enderûniyye], İstanbul, Darü’t-Tıbaatü’l-âmire, 1276 [1860]. 34+503 s, 24x14,5 cm, haliyle. Library of Congress’e gönderilmek üzere hazırlanmış fakat gönderilememiş ciltlerden biridir. Müzayedeye sunduğumuz, bu çok önemli eserin özel olarak ciltlenmiş bir nüshasıdır. Nüshanın sırtında Osmanlıca ve İngilizce olarak eserin adı (Tarih-i Enderun & History of The Imperial Palace of Anderoon) yazılıdır. Cildin ön yüzünde, Abdülhamid tuğrasının altında, “Taraf-ı eşref-i hazret-i padişahiden Vaşington şehrinde Meclis-i Mebusan azasından Mösyö Hüvit’e ihda buyrulmuştur.” yazılıdır. Diğer yüzünde ise Osmanlı devlet armasının altında, aynı ifadelerin İngilizce ve Fransızcalarına yer verilmiştir. Osmanlı tarihçisi ve kadısı İlyas Efendi’nin (c1801 – 1864) bilinen tek eseri daha ziyade Târîh-i Enderûn adıyla tanınır. Yazar eserin önsözünde II. Mahmud döneminde Enderun’a kabul edildiği tarihten itibaren on dokuz yıl boyunca meydana gelen olayları, sarayla ilgili tevcîhatı, teşrifatı kronolojik sırayla kaleme aldığını ve bunda sadece minnet borcunu bir ölçüde ödeme amacının ağır bastığını belirtir. Eserinin ismini Vek yi-i Letâif-i Enderûniyye şeklinde kaydeden İlyas Efendi, şahidi olduğu olaylara dair tuttuğu notlarını başlarda temize çekemediğini, Abdülmecid’in tahta çıkması ile (1839) sağlanangüvenli ve adaletli ortamdan faydalanıp etrafının da teşviki sonucu notlarını toparladığını ve eserinde sade bir üslûp kullandığını belirtir. Yer yer hâtırat ve özellikleri taşıyan eserde ilk kaydedilen olay, 1227’de (1812) Derviş İsmâil Efendi ile hânende Ârif Efendi’ye musâhiplik unvanı verilmesidir. Daha sonra Farsça başlıklar altında Enderun içinde cereyan eden olaylara geçilir. Burada özellikle pek bilinmeyen Enderun hayatı, oynanan oyunlar, tertip edilen eğlenceler, padişahın biniş merasimleri, vefatlar, şehzade ve hanım sultanların doğumu, ağaların ve saray görevlilerinin birbiriyle olan münasebetleri, çırağ edilenler, tevcîhat ve aziller, bayram, ramazan merasim ve eğlenceleri, saz ve söz âlemleri, yangınlar başlıca konuları oluşturur. Bu arada meydana gelen siyasî olaylara ve İstanbul’daki karışık ortama da yer yer temas edilir. Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılışı saray çevresinin görüş açısıyla anlatılır. Yazar daha çok kendisinin şahit olduğu veya bizzat içinde bulunduğu olayları geniş olarak anlatır. Enderun’un son dönemlerindeki durumunu ve içinde yaşayanların iç dünyalarını bir görgü şahidinin ifadesiyle yansıtması açısından önemli bir kaynak özelliği taşıyan eser yazarının sağlığında 1276 Saferinde (Eylül 1859) basılmıştır.

Muhammen Bedel